Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) jest jednym z tych zaburzeń, które budzą wiele pytań i niepewności. Pacjenci często opisują ją jako „emocjonalną huśtawkę” – raz bardzo wysoko, raz bardzo nisko. Zrozumienie tej choroby, jej objawów i metod leczenia to klucz do lepszego radzenia sobie na co dzień. W tym artykule omówimy, jak pacjent może rozpoznać objawy, jakie są przyczyny ChAD, jak można sobie pomagać, a także co wnosi terapia poznawczo-behawioralna (CBT).

Jak pacjent może rozpoznać objawy ChAD?

ChAD charakteryzuje się występowaniem epizodów depresyjnych i epizodów manii lub hipomanii. To właśnie naprzemienność stanów odróżnia tę chorobę od klasycznej depresji.

• Epizod depresyjny może objawiać się smutkiem, utratą energii, poczuciem winy, brakiem radości z codziennych spraw, problemami ze snem i myślami rezygnacyjnymi. Pacjent może odczuwać, że „życie nie ma sensu” albo że wszystko jest beznadziejne.
• Epizod maniakalny wygląda zupełnie inaczej – to stan podwyższonego nastroju, nadmiernej energii, potrzeby mówienia i działania. W manii pacjent może mieć poczucie, że „wszystko jest możliwe”, czasem podejmując ryzykowne decyzje finansowe, seksualne czy zawodowe. Często występuje też zmniejszona potrzeba snu – osoba śpi 2–3 godziny i czuje się pełna energii.
• Hipomania to łagodniejsza forma manii – pacjent jest bardziej aktywny, pełen pomysłów, ale objawy nie są aż tak destrukcyjne jak w manii.

Najważniejsze jest to, że te stany pojawiają się epizodycznie i wyraźnie różnią się od codziennego funkcjonowania.

Jakie są przyczyny ChAD?

Nie ma jednej przyczyny. To zaburzenie powstaje zwykle w wyniku połączenia czynników biologicznych, psychologicznych i środowiskowych.

• Biologiczne – badania wskazują na rolę zaburzeń w neuroprzekaźnikach (serotonina, dopamina, noradrenalina) oraz pewne predyspozycje genetyczne. Jeśli w rodzinie występowały zaburzenia nastroju, ryzyko ChAD jest większe.
• Psychologiczne – osoby z ChAD często mają trudności w regulacji emocji, skłonność do perfekcjonizmu, dużą wrażliwość na krytykę.
• Środowiskowe – stres, brak snu, używki czy trudne doświadczenia życiowe mogą „uruchamiać” epizody choroby.

Warto pamiętać, że ChAD nie jest winą pacjenta. To zaburzenie, które wymaga leczenia tak samo jak cukrzyca czy nadciśnienie.

Jak pacjent może sobie pomóc na co dzień?

Choć leczenie farmakologiczne jest podstawą w ChAD (leki stabilizujące nastrój, czasem leki przeciwdepresyjne), pacjent ma ogromny wpływ na przebieg choroby poprzez styl życia i świadome strategie.

1. Monitorowanie nastroju – prowadzenie dzienniczka, w którym zapisuje się sen, energię, nastrój, wydarzenia dnia. To pomaga zauważać pierwsze sygnały zbliżającego się epizodu.
2. Regularny sen – utrzymywanie stałych godzin zasypiania i wstawania to kluczowy element profilaktyki. Nawet kilka zarwanych nocy może zwiększyć ryzyko manii.
3. Unikanie używek – alkohol, narkotyki czy nadmiar kofeiny mogą destabilizować nastrój.
4. Zdrowa rutyna – aktywność fizyczna, regularne posiłki, czas na odpoczynek.
5. Sieć wsparcia – rozmowa z bliskimi, grupa wsparcia lub kontakt ze specjalistą.

To wszystko brzmi prosto, ale dla pacjenta z ChAD jest jak zestaw narzędzi ratunkowych, które mogą uchronić przed nawrotem.

Co robimy w terapii poznawczo-behawioralnej (CBT)?

CBT jest terapią krótkoterminową i skoncentrowaną na rozwiązywaniu problemów. W ChAD terapia nie zastępuje farmakoterapii, ale ją uzupełnia.

Najważniejsze elementy pracy w CBT to:

• Psychoedukacja – pacjent uczy się rozpoznawać objawy i mechanizmy swojej choroby. Wiedza redukuje lęk i poczucie wstydu, a także pozwala szybciej reagować.
• Monitorowanie nastroju i wczesnych sygnałów nawrotu – pacjent razem z terapeutą analizuje zmiany w śnie, energii czy myślach, by w porę wdrożyć strategie zapobiegawcze.
• Praca z myślami – w epizodzie depresyjnym często pojawiają się myśli typu „jestem beznadziejny”, a w manii „wszystko mogę, nic mi się nie stanie”. Terapia uczy zauważania i kwestionowania takich przekonań.
• Regulacja rytmu dnia – CBT wspiera w budowaniu zdrowych nawyków snu, aktywności i odpoczynku.
• Rozwiązywanie problemów i radzenie sobie ze stresem – pacjent uczy się planowania i podejmowania decyzji w sposób bardziej zrównoważony.
• Praca nad relacjami – w ChAD częste są konflikty z bliskimi. Terapia pomaga w poprawie komunikacji i stawianiu granic.

Czego się uczymy w terapii?

W CBT pacjent nie tylko „leczy objawy”, ale zdobywa umiejętności, które działają profilaktycznie. Do najważniejszych należą:

• Świadomość siebie – rozpoznawanie emocji, myśli i reakcji.

• Elastyczne myślenie – szukanie alternatywnych interpretacji sytuacji, zamiast automatycznych skrajności.

• Uważność – bycie obecnym tu i teraz, zamiast „utknięcia” w przeszłości lub przyszłości.

• Samokontrola – umiejętność hamowania impulsywnych decyzji w manii i mobilizowania się w depresji.

• Akceptacja – uznanie, że choroba jest częścią życia, ale nie definiuje całej tożsamości pacjenta.

Co jest ważne w procesie zdrowienia?

1. Współpraca z lekarzem i terapeutą – połączenie farmakoterapii i psychoterapii daje najlepsze efekty.
2. Cierpliwość – ChAD to choroba przewlekła. Celem nie jest całkowite zniknięcie objawów, ale zmniejszenie ich nasilenia i częstotliwości.
3. Wsparcie społeczne – otwarte mówienie o chorobie (w bezpiecznym gronie) zmniejsza wstyd i izolację.
4. Plan kryzysowy – pacjent wraz z terapeutą tworzy listę działań na wypadek nawrotu, np. kogo powiadomić, jakie leki przyjąć, jak ograniczyć ryzykowne decyzje.
5. Dbanie o małe kroki – zdrowienie to proces. Liczy się konsekwencja i drobne zmiany, które składają się na stabilizację życia.

Choroba afektywna dwubiegunowa – podsumowanie

Choroba afektywna dwubiegunowa to trudne wyzwanie, ale nie wyrok. Rozpoznawanie objawów, zrozumienie przyczyn i stosowanie strategii samopomocy to fundament. Terapia poznawczo-behawioralna nie tylko wspiera w radzeniu sobie z objawami, ale uczy nowych umiejętności – monitorowania nastroju, regulacji emocji i lepszego kontaktu ze sobą oraz innymi.

Najważniejsze przesłanie brzmi: nie jesteś sam i nie musisz radzić sobie samodzielnie. Połączenie leczenia farmakologicznego, terapii i wsparcia bliskich sprawia, że możliwe jest prowadzenie satysfakcjonującego, stabilnego życia mimo diagnozy.