Choroby psychiczne to nie mit, nie fanaberia, nie „słabość charakteru” — to rzeczywiste, często przewlekłe zaburzenia zdrowia psychicznego, które wpływają na sposób myślenia, odczuwania i codziennego funkcjonowania. Wokół zaburzeń i chorób psychicznych, szczególnie ich pochodzenia krąży wiele błędnych teorii. W dzisiejszym poście spróbuję odpowiedzieć na pytanie, co jest przyczyną chorób psychicznych. Czy można wskazać jedną, główną? Czy geny determinują nasze zdrowie psychiczne? A może wszystko zależy od dzieciństwa?

Odpowiedź nie jest prosta — bo i sama natura zaburzeń psychicznych jest niezwykle złożona. Kluczowe jest w tym wszystkim zrozumienie, że choroby psychiczne mają charakter wieloczynnikowy, co oznacza, że powstają na styku wielu różnych wpływów: biologicznych, psychologicznych i środowiskowych. Przyjrzyjmy się im bliżej.

Biologiczne czynniki ryzyka chorób psychicznych

Czynniki biologiczne odgrywają znaczącą rolę w powstawaniu zaburzeń psychicznych, ale nie działają w oderwaniu od reszty. Oto, co wiemy na pewno:

• Genetyka: Badania wykazują, że niektóre choroby psychiczne — jak schizofrenia, depresja czy choroba afektywna dwubiegunowa — mogą mieć podłoże dziedziczne. Obecność takich przypadków w rodzinie zwiększa ryzyko, choć nie przesądza o rozwoju choroby. Geny są jak zapalnik — by doszło do „eksplozji”, potrzeba jeszcze innych czynników.
• Neurochemia: Zaburzenia w poziomie neuroprzekaźników, takich jak serotonina, dopamina czy noradrenalina, wpływają na nastrój, motywację i zdolność do odczuwania przyjemności. Ich niewłaściwe działanie może leżeć u podstaw depresji, schizofrenii, lęków czy uzależnień.
• Zaburzenia neurologiczne i hormonalne: Nieprawidłowe funkcjonowanie osi podwzgórze–przysadka–nadnercza, urazy mózgu czy przewlekłe stany zapalne (hipoteza zapalna) mogą w istotny sposób wpływać na kondycję psychiczną.

W tym wszystkim warto jednak podkreślić, że biologia to tylko część układanki. Nawet jeśli ktoś ma predyspozycje, nie znaczy wcale, że zachoruje.

Psychologiczne uwarunkowania zdrowia psychicznego

Nasze doświadczenia, przekonania i sposób, w jaki radzimy sobie z emocjami, mają ogromny wpływ na ryzyko zaburzeń psychicznych. Do najważniejszych czynników psychologicznych należą:

• Traumatyczne wydarzenia, szczególnie te w dzieciństwie – takie jak przemoc fizyczna, emocjonalna, seksualna czy zaniedbanie. Wczesne urazy emocjonalne mają tendencję do „osadzania się” głęboko w psychice i mogą wpływać na funkcjonowanie przez całe życie.
• Zaburzenia stylu przywiązania – brak poczucia bezpieczeństwa we wczesnym okresie życia może prowadzić do trudności w relacjach interpersonalnych i regulacji emocji (teoria przywiązania Bowlby’ego).
• Niska samoocena, perfekcjonizm, chroniczne poczucie winy czy negatywne wzorce myślenia – często obecne są w depresji i zaburzeniach lękowych.

Tutaj z pomocą przychodzi psychoterapia — skuteczne podejście w leczeniu i profilaktyce zaburzeń psychicznych. Terapia poznawczo-behawioralna, terapia schematów, psychoterapia psychodynamiczna czy systemowa pomagają zrozumieć źródła problemów i wypracować zdrowsze sposoby funkcjonowania.

Środowisko, czyli kontekst ma znaczenie

Nie da się zrozumieć psychiki człowieka w oderwaniu od otoczenia. Środowiskowe i społeczne czynniki to często zapalniki, które uruchamiają lub pogłębiają objawy:

• Przewlekły stres – spowodowany np. bezrobociem, przeciążeniem obowiązkami, presją społeczną czy mobbingiem.
• Izolacja społeczna i brak wsparcia – samotność i wykluczenie zwiększają ryzyko depresji, zaburzeń lękowych czy uzależnień.
• Doświadczenia dyskryminacji, przemocy domowej lub życia w warunkach ubóstwa – mają realny, toksyczny wpływ na zdrowie psychiczne.

Świadomość tych uwarunkowań to pierwszy krok do budowania bardziej wspierającego środowiska — zarówno dla siebie, jak i innych.

Jak dbać o zdrowie psychiczne?

Nie wszystkie zaburzenia psychiczne da się przewidzieć czy uniknąć, ale można zmniejszyć ryzyko ich rozwoju dzięki skutecznej profilaktyce i konsekwentnemu budowaniu odporności psychicznej. Oto, co naprawdę działa:

• Psychoedukacja – wiedza to siła. Im więcej wiemy o objawach, ryzyku i możliwościach wsparcia, tym szybciej możemy zareagować.
• Wczesna interwencja – prewencja. Szybka pomoc psychologiczna może zapobiec rozwojowi poważniejszych trudności.
• Zdrowe relacje i umiejętność radzenia sobie ze stresem – asertywność, empatia. Odporność psychiczną (rezyliencja) można rozwijać.
• Dbanie o ciało – sen, ruch, zbilansowana dieta i ograniczenie używek mają ogromne znaczenie dla dobrostanu psychicznego.
• Ćwiczenie uważności (mindfullness) – trening umysłowy

Zdrowie psychiczne – szukanie pomocy to oznaka odwagi, nie słabości

Przyczyny chorób psychicznych są złożone i wielopoziomowe — obejmują geny, funkcjonowanie mózgu, doświadczenia emocjonalne oraz warunki życia. Nie ma jednej uniwersalnej odpowiedzi, ale jedno jest pewne: zdrowie psychiczne wymaga holistycznego podejścia i troski. Edukuj się, rozmawiaj, szukaj pomocy i twórz wspierające środowisko. Zdrowie psychiczne to nie luksus — to fundament dobrostanu.

Wiele osób nie sięga po wsparcie psychologa z obawy przed stygmatyzacją. A przecież choroby psychiczne można skutecznie leczyć! Dzięki połączeniu psychoterapii, farmakoterapii i wsparcia środowiskowego wiele osób wraca do pełni swojego życia.

Im wcześniej to zrobisz, tym lepiej. Nie czekaj, aż objawy się pogłębią. Profesjonalna pomoc psychologiczna to inwestycja w jakość życia — Twojego i Twoich bliskich.