Osobowość to zespół cech, które wpływają na to, jak myślimy, czujemy i reagujemy. To swoista „mapa” naszej tożsamości – unikalna, ukształtowana przez życiowe doświadczenia, temperament i relacje z innymi ludźmi. Czasami jednak wzorce myślenia, przeżywania i funkcjonowania stają się sztywne, utrudniają codzienne życie i relacje. Wtedy możemy mówić o czymś, co w psychologii określa się jako zaburzenia osobowości.
Z tego artykułu dowiesz się:
- czym są zaburzenia osobowości,
- jakie są ich rodzaje,
- jak objawiają się w praktyce,
- jak wygląda diagnoza i leczenie,
- kiedy warto zgłosić się po pomoc psychologiczną.
Czym są zaburzenia osobowości?
Zaburzenia osobowości to trwałe, głęboko zakorzenione wzorce myślenia, odczuwania i zachowania, które znacząco odbiegają od oczekiwań i wzorców kulturowych. Osoby z tymi trudnościami często doświadczają problemów w relacjach, pracy, życiu rodzinnym – a nawet w zrozumieniu samych siebie.
Zaburzenia te nie są „złym charakterem” ani „fanaberią” – to realne trudności psychiczne, wymagające zrozumienia i często specjalistycznego wsparcia. Często współwystępują z depresją, lękiem, uzależnieniami czy trudnościami adaptacyjnymi.
Rodzaje zaburzeń osobowości
Psychiatria i psychologia kliniczna wyróżniają kilka typów zaburzeń osobowości, sklasyfikowanych m.in. w DSM-5 oraz ICD-11. Oto najważniejsze z nich:
Osobowość paranoiczna
- Nadmierna podejrzliwość, trudność w zaufaniu innym
- Interpretowanie neutralnych działań jako wrogich
- Uczucie, że inni chcą zaszkodzić lub wykorzystać
Osobowość schizoidalna
- Unikanie relacji społecznych
- Obojętność emocjonalna
- Brak potrzeby bliskości z innymi
Osobowość borderline (z pogranicza)
- Silne wahania nastroju
- Impulsywność
- Trudności w utrzymywaniu relacji
- Lęk przed odrzuceniem
Osobowość narcystyczna
- Przesadne poczucie własnej wyjątkowości
- Potrzeba podziwu
- Niska tolerancja na krytykę
Osobowość zależna
- Silna potrzeba bycia wspieranym
- Trudności w podejmowaniu decyzji samodzielnie
- Lęk przed porzuceniem
Osobowość unikająca (lękliwa)
- Niska samoocena
- Unikanie kontaktów społecznych z powodu lęku przed oceną
- Pragnienie relacji, ale silny lęk je blokuje
Jak rozpoznać u siebie zaburzenie osobowości?
Wiele osób przez długie lata nie zdaje sobie sprawy, że ich trudności w relacjach, praca emocjonalna czy powtarzające się konflikty wynikają z cech osobowości. Tymczasem w pewnym zakresie zaburzenia osobowości można u siebie rozpoznać samemu.
Warto zwrócić uwagę na poniższe sygnały:
- Powtarzające się problemy w związkach lub przyjaźniach
- Trudności w zaufaniu ludziom lub przeciwnie – nadmierne przywiązanie
- Skrajne reakcje emocjonalne, często nieadekwatne do sytuacji
- Uczucie „pustki”, niestabilna tożsamość
- Trudności w radzeniu sobie z krytyką
- Powtarzające się kryzysy, uczucie bycia „nie na miejscu”
Jak zachowuje się osoba z zaburzeniami osobowości?
Zachowania mogą się bardzo różnić w zależności od rodzaju zaburzenia. Osoba z zaburzeniem borderline może raz deklarować miłość, a chwilę później odcinać się emocjonalnie. Ktoś z osobowością paranoiczną może stale podejrzewać innych o złe intencje. Z kolei osoba narcystyczna może wywoływać poczucie, że wszystko „kręci się wokół niej”, ale jednocześnie cierpieć z powodu wewnętrznej pustki.
Wspólnym mianownikiem jest sztywność wzorców i ich powtarzalność – nawet jeśli powodują cierpienie, osoba ma trudność, by je zmienić bez profesjonalnej pomocy.
Czym przejawiają się zaburzenia osobowości?
Objawy mogą być subtelne, ale ich wpływ na codzienne życie bywa ogromny. Często obejmują:
- trudności w regulacji emocji
- zaburzenia obrazu siebie
- problemy w komunikacji
- destrukcyjne schematy relacyjne
- impulsywność lub wycofanie
- niską samoocenę lub przesadną potrzebę uznania
Diagnoza zaburzeń osobowości – na czym polega?
Diagnozowanie zaburzenia osobowości to złożony proces, który nie opiera się na pojedynczym teście. Obejmuje:
- Wywiad psychologiczny i kliniczny – omówienie historii życia, schematów zachowania, relacji.
- Kwestionariusze psychometryczne, np. MMPI-2, SCID-5-PD.
- Obserwację i współpracę terapeutyczną, szczególnie w nurcie psychoterapii długoterminowej.
Ważne: diagnozę może postawić tylko psycholog kliniczny lub psychiatra po pogłębionej ocenie.
Leczenie zaburzeń osobowości – czy można się z tego wyleczyć?
Tak – chociaż nie mówimy tu o „szybkim rozwiązaniu”. Kluczem jest psychoterapia, najczęściej długoterminowa (np. poznawczo-behawioralna – terapia schematów, DBT – dialektyczna terapia behawioralna), psychoedukacja, czyli zrozumienie mechanizmów własnych zachowań, w niektórych przypadkach – farmakoterapia, wspierająca leczenie objawów towarzyszących (depresja, lęki, impulsywność).
Kiedy zgłosić się po pomoc?
Jeśli czujesz, że:
- twoje relacje są trudne, bolesne i powtarzalnie kończą się źle
- nie rozumiesz własnych emocji
- cierpisz z powodu swojej reaktywności lub samotności
- często czujesz się niezrozumiany/a lub „inna/ny”
- masz trudność z budowaniem tożsamości i poczucia własnej wartości
… to warto porozmawiać z psychologiem. Czasami już kilka sesji diagnostycznych wystarczy, by rozjaśnić sytuację i wyznaczyć kierunek dalszej pracy
Zaburzenia osobowości – diagnoza to nie wyrok, ale punkt zwrotny
Zaburzenia osobowości nie są czymś, co „musi zostać na zawsze”. Wielu pacjentów dzięki psychoterapii odzyskuje równowagę, uczy się nowych schematów relacyjnych i odbudowuje swoją tożsamość. Najważniejszym krokiem jest uznanie, że problem istnieje – i że zasługujesz na pomoc.
Szukasz wsparcia psychologa lub chcesz dowiedzieć się, czy Twoje trudności mogą mieć związek z osobowością? Skontaktuj się z naszym gabinetem – razem znajdziemy drogę do zmiany.
