Atak paniki to nagły epizod silnego lęku, który pojawiają się niespodziewanie i bez wyraźnej przyczyny. Ataki paniki często są mylone z zawałem serca lub innymi poważnymi schorzeniami, co dodatkowo potęguje lęk osoby doświadczającej tych objawów. Według danych epidemiologicznych, ataki paniki i zaburzenia paniczne dotykają około 2–3% populacji, choć wiele osób nigdy nie otrzymuje właściwej diagnozy.

Jedną z najskuteczniejszych metod leczenia ataków paniki jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT, ang. Cognitive Behavioral Therapy), która dzięki swojej ustrukturyzowanej formie oraz naciskowi na praktyczne strategie radzenia sobie z lękiem, jest powszechnie uznawana za „złoty standard” w leczeniu tego rodzaju zaburzeń.

Czym są ataki paniki?

Atak paniki to nagły, intensywny epizod silnego lęku, który pojawia się nieoczekiwanie. Osobie towarzyszą objawy takie jak duszność, kołatanie serca, zawroty głowy, uczucie duszenia się czy lęk przed śmiercią. Choć fizycznie niegroźny, atak paniki potrafi sparaliżować życie codzienne i prowadzić do unikania miejsc lub sytuacji, które – zdaniem osób ich doświadczających – mogą go wywołać. To właśnie prowadzi do powstania zaburzenia panicznego lub agorafobii.

Co wywołuje ataki paniki?

Choć nie ma jednej przyczyny odpowiedzialnej za rozwój ataków paniki, uważa się, że istotną rolę odgrywa kombinacja czynników:

• czynniki genetyczne – osoby, których krewni pierwszego stopnia cierpią na zaburzenia lękowe, są bardziej narażone,
• przewlekły stres i traumatyczne wydarzenia, np. utrata bliskiej osoby, rozwód, utrata pracy,
• nadwrażliwość na bodźce fizyczne (np. uczucie duszności, przyspieszone bicie serca),
• nauczone wzorce reagowania lękiem – np. wyuczone przekonanie, że uczucie kołatania serca musi oznaczać zawał lub inną katastroficzną interpretację „Zemdleję”, „Zaraz zwariuję”)
• używki kofeina, nikotyna, narkotyki (np. kokaina, amfetamina), nadmierne spożycie napojów energetycznych

Jak wygląda błędne koło paniki?

Schemat można przedstawić następująco:


Model CBT zakłada, że atak paniki jest wynikiem błędnego koła interpretacji

1. Osoba odczuwa fizjologiczny objaw (np. kołatanie serca),
2. Nadaje mu katastroficzne znaczenie („To zawał!”),
3. Następuje wzrost lęku i objawów fizycznych,
4. Zwiększone objawy potwierdzają przekonanie o niebezpieczeństwie,
5. Dochodzi do pełnoobjawowego ataku paniki.

Jak terapia poznawczo-behawioralna (CBT) pomaga w leczeniu ataków paniki?

CBT to krótkoterminowa, strukturalna forma terapii, której celem jest modyfikacja zniekształconych wzorców myślenia i zachowań podtrzymujących problem. W przypadku ataków paniki CBT koncentruje się na:

1. Psychoedukacja

Pacjent poznaje naturę lęku, mechanizm reakcji walcz-uciekaj oraz to, jak działa błędne koło paniki. Zrozumienie, że objawy są nieszkodliwe, choć nieprzyjemne, jest kluczowe dla osłabienia lęku.

2. Monitorowaniu myśli i objawów

Pacjent uczy się rozpoznawać sytuacje i myśli poprzedzające ataki paniki. W tym celu stosujemy dziennik lęku, co pozwala zidentyfikować powtarzające się wzorce.

3. Praca nad przekonaniami katastroficznymi

Terapia poznawcza polega na rozpoznawaniu i kwestionowaniu przekonań takich jak: „jeśli czuję zawroty głowy, to zemdleję”, „jeśli serce bije szybciej, to umrę”. Zamiast tego pacjent uczy się formułować bardziej realistyczne i wspierające myśli.

4. Ekspozycja interoceptywna

To technika pracy, w której pacjent wraz z terapeutą celowo wywołuje objawy paniki w kontrolowanych warunkach, np.: szybkie kręcenie się na krześle (dla wywołania zawrotów głowy). Celem takich ćwiczeń jest oswojenie się z objawami i doświadczenie, że nie prowadzą one do katastrofy.

5. Ekspozycja in vivo

Jeśli pacjent rozwinął unikanie pewnych sytuacji (np. podróży autobusem), terapeuta planuje stopniowe konfrontacje z tymi miejscami. Celem jest obalenie przekonania, że dana sytuacja jest niebezpieczna.

Skuteczność CBT w leczeniu ataków paniki

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest szeroko uznawana za jedną z najskuteczniejszych metod leczenia ataków paniki. Liczne badania kliniczne potwierdzają jej wysoką efektywność, a wyniki wskazują na trwałą poprawę u większości pacjentów. CBT koncentruje się na identyfikowaniu i modyfikowaniu negatywnych wzorców myślenia i zachowań, które przyczyniają się do występowania ataków paniki. Pacjenci uczą się rozpoznawać bodźce wywołujące lęk, radzić sobie z objawami fizycznymi oraz zmieniać sposób interpretacji sytuacji stresowych.

Badania kliniczne wykazują, że 60–90% pacjentów doświadcza znacznej poprawy po zakończeniu terapii CBT. Wielu z nich przestaje doświadczać ataków paniki całkowicie, a inni zauważają ich znaczne osłabienie. Co ważne, skuteczność CBT utrzymuje się długo po zakończeniu terapii, co wyróżnia ją spośród innych metod leczenia. Pacjenci nabywają umiejętności radzenia sobie z lękiem, które mogą stosować w różnych sytuacjach życiowych, co przekłada się na długotrwałą poprawę jakości życia.

W niektórych przypadkach CBT może być łączona z farmakoterapią (np. lekami z grupy SSRI), zwłaszcza gdy objawy są bardzo nasilone. Takie podejście kompleksowe może przynieść najlepsze rezultaty, szczególnie u pacjentów z ciężkimi zaburzeniami lękowymi. Decyzję o włączeniu farmakoterapii zawsze podejmuje lekarz psychiatra, uwzględniając indywidualne potrzeby i stan zdrowia pacjenta. CBT pozostaje jednak kluczowym elementem leczenia, umożliwiając pacjentom odzyskanie kontroli nad swoim życiem i pokonanie lęku.